روغن کاری پمپ آب خانگی، لازم است یا نه؟

انواع پمپ‌های آب خانگی از نظر نیاز به روغن‌کاری

پمپ‌های آب خانگی از نظر ساختار داخلی و نوع یاتاقان، به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند. شناخت این دو نوع، به شما کمک می‌کند تا بدانید روغن کاری پمپ آب خانگی شما به چه صورت است؟  آیا مدل‌ شما به‌صورت دائمی روانکاری شده‌ یا نیاز به روانکاری دارد.

1. پمپ‌های مدرن با بلبرینگ‌های بسته و بدون نیاز به روغن‌کاری

امروزه در اکثر ساختمان‌ها از پمپ‌های مدرن با بلبرینگ‌های بسته (Sealed Bearings) استفاده می‌شود. این نوع پمپ‌ها شامل مدل‌های سانتریفیوژ افقی، جتی، بشقابی و محیطی هستند که در برندهایی مثل پنتاکس ، لوارا ، ابارا و ابکو تولید می‌شوند. در این مدل‌ها، محور و بلبرینگ‌ها در کارخانه با گریس دائمی مقاوم به حرارت پر شده‌اند. به همین دلیل، روغن کاری پمپ آب خانگی در این مدل‌ها نه‌تنها لازم نیست بلکه ممکن است موجب خرابی سیل مکانیکی یا نشتی در بخش جلویی پمپ شود.

طبق دفترچه‌های فنی برندهای معتبر مانند Grundfos و Wilo، در پمپ‌های خانگی مدرن سیستم روانکاری به‌صورت مادام‌العمر طراحی شده و نیازی به هیچ نوع گریس کاری پمپ آب خانگی یا تزریق روغن وجود ندارد. در واقع، اگر درپوش موتور را باز کنید و اثری از پیچ روغن‌خور یا محفظه روانکاری نمی‌بینید، یعنی پمپ شما از نوع بدون نیاز به روغن‌کاری است. این طراحی باعث کاهش هزینه نگهداری، افزایش طول عمر بلبرینگ‌ها و کاهش خطر نشت روغن به درون سیم‌پیچ می‌شود.

برای آشنایی بیشتر با انواع پمپ‌های آب خانگی می‌توانید مقاله راهنمای انتخاب و خرید پمپ آب خانگی+جدول راهنما را مطالعه کنید.

2. پمپ‌های قدیمی‌تر یا با طراحی خاص

در مقابل، برخی مدل‌های قدیمی یا صنعتی از یاتاقان‌های باز (Open Bearings) استفاده می‌کنند. این پمپ‌ها معمولاً از نوع چدنی، افقی بزرگ یا موتورپمپ‌های کشاورزی هستند که در دهه‌های گذشته رایج بودند. در این نوع پمپ‌ها، بلبرینگ‌ها در تماس مستقیم با محور قرار دارند و به‌مرور زمان خشک می‌شوند. برای جلوگیری از اصطکاک و داغ شدن، باید در فواصل منظم طبق دستور کارخانه، روغن کاری پمپ آب خانگی انجام شود.

نشانه‌هایی که می‌تواند حاکی از نیاز به روانکاری در این پمپ‌ها باشد عبارت‌اند از:

• افزایش صدای کار پمپ یا شنیدن صدای زوزه
• لرزش خفیف در بدنه پمپ
• بالا رفتن دمای موتور هنگام کارکرد طولانی

در این مدل‌ها، معمولاً روی بدنه پمپ یا درپوش یاتاقان علامتی مانند Oil Fill / Grease Nipple وجود دارد که محل افزودن روغن یا گریس را مشخص می‌کند. برای این کار باید از روغن صنعتی مخصوص بلبرینگ (SAE 20 یا ISO VG 46) یا گریس نسوز پایه لیتیم استفاده شود. اگرچه این نوع طراحی در پمپ‌های خانگی جدید تقریباً منسوخ شده است، اما در برخی ساختمان‌های قدیمی یا سیستم‌های آبرسانی قدیمی هنوز به چشم می‌خورد.

 نکته مهم: پیش از هر نوع روغن‌کاری یا سرویس، حتماً مدل و شماره فنی پمپ را بررسی کنید. اگر دفترچه راهنمای کارخانه اشاره‌ای به lubrication یا grease point ندارد، یعنی پمپ شما نیازی به روغن‌کاری ندارد.

علل فنی عدم نیاز به روغن کاری پمپ آب خانگی

با وجود اینکه در ذهن بسیاری از افراد، روانکاری یکی از الزامات نگهداری تجهیزات مکانیکی است، اما در طراحی پمپ‌های آب خانگی مدرن، سازندگان با استفاده از فناوری‌های جدید، نیاز به روغن کاری پمپ آب خانگی را به‌طور کامل حذف کرده‌اند. در ادامه، مهم‌ترین دلایل فنی این موضوع را بررسی می‌کنیم:

1. استفاده از بلبرینگ‌های بسته و گریس دائمی

اصلی‌ترین دلیل بی‌نیازی به روغن‌کاری، استفاده از یاتاقان‌های بسته (Sealed Bearings) است. این بلبرینگ‌ها در کارخانه با گریس دائمی مقاوم به حرارت و فشار پر می‌شوند و دیگر در طول عمرمفید پمپ نیازی به افزودن گریس یا روغن ندارند.

در واقع، سازندگان معتبر مانند پنتاکس در دفترچه‌های فنی خود تأکید می‌کنند که باز کردن درپوش بلبرینگ یا تزریق گریس اضافی، باعث تخریب سیستم آب‌بندی می‌شود. بنابراین، انجام روغن کاری پمپ آب خانگی در مدل‌های جدید نه‌تنها غیرضروری است، بلکه ممکن است موجب نشت گریس به درون سیم‌پیچ یا قسمت مکانیکی شود.

2. طراحی موتورهای کاملاً آب‌بندی‌شده

یکی از تفاوت‌های مهم بین موتور پمپ‌های جدید و مدل‌های قدیمی، نوع طراحی بدنه موتور است. در مدل‌های امروزی از سیستم Totally Enclosed Fan Cooled (TEFC) استفاده می‌شود. این طراحی باعث می‌شود موتور کاملاً در برابر رطوبت، گردوغبار و حتی روغن محافظت شود. به همین دلیل، ورود هرگونه روغن یا گریس اضافی به داخل موتور می‌تواند تعادل حرارتی و عایق‌بندی سیم‌پیچ را به‌هم بزند همچنین باعث ورود آلاینده‌ها و ذرات خارجی به فضای داخلی شود.به بیان ساده، در چنین موتوری اصلاً فضایی برای انجام روغن کاری پمپ آب خانگی وجود ندارد.

3. کاهش اصطکاک با فناوری مواد جدید

در بلبرینگ‌های مدرن، از ساچمه‌ها و قفسه‌هایی با آلیاژ کروم و پلی‌آمید مقاوم به حرارت استفاده می‌شود. این ترکیب‌ها اصطکاک را تا حد زیادی کاهش می‌دهند و اجازه می‌دهند محور پمپ بدون نیاز به روغن یا گریس اضافی سال‌ها کار کند. همچنین در محل تماس بین محور و سیل مکانیکی، از کاربید سیلیسیوم  یا کربن گرافیتی استفاده می‌شود که خاصیت روانکاری ذاتی دارد و مانع از سایش خشک می‌شود. همین اصل باعث عدم نیاز به روغن کاری پمپ آب خانگی می‌شود.

4. طول عمر بالا بدون سرویس دستی

آزمایش‌های میدانی در شرکت‌های تولیدکننده پمپ نشان داده‌اند که یاتاقان‌های بسته در شرایط عادی کارکرد، می‌توانند تا ۲۰٬۰۰۰ تا ۳۰٬۰۰۰ ساعت بدون نیاز به روانکاری مجدد کار کنند.
یعنی اگر پمپ شما روزانه ۳ ساعت کار کند، بلبرینگ‌ها تا بیش از ۲۰ سال عمر مفید خواهند داشت. به همین علت، انجام روغن کاری پمپ آب خانگی برای چنین بازه زمانی عملاً معنایی ندارد و تنها در صورت شنیدن صدای غیرعادی یا لرزش شدید، بررسی و در صورت نیاز تعویض بلبرینگ توصیه می‌شود.

بیشتر بخوانید: آموزش عیب‌یابی و تعمیر پمپ آب‌ خانگی و صنعتی

5. جلوگیری از خطرات ناشی از روغن‌کاری اشتباه

یکی دیگر از دلایل مهم حذف روانکاری دستی، جلوگیری از آسیب ناشی از استفاده‌ی اشتباه روغن یا گریس نامناسب است. در بسیاری از موارد، کاربران از روغن موتور یا گریس عمومی استفاده می‌کنند که برای بلبرینگ‌های پمپ مناسب نیست و باعث خرابی سریع آن‌ها می‌شود. افزودن بیش از حد گریس یا روغن نیز می‌تواند باعث افزایش فشار در محفظه یاتاقان و نشت روان‌کننده به سیم‌پیچ یا محفظه آب‌بندی شود. بنابراین، سازندگان ترجیح داده‌اند با استفاده از سیستم بلبرینگ بسته، نیاز به روغن کاری پمپ آب خانگی را به صفر برسانند تا خطرات احتمالی کاهش یابد.

موارد استثنا: پمپ‌های قدیمی‌تر یا با طراحی خاص

هرچند در پمپ‌های مدرن نیازی به روغن کاری پمپ آب خانگی وجود ندارد، اما برخی از مدل‌های قدیمی یا خاص هنوز بر پایه‌ی سیستم‌های سنتی طراحی شده‌اند که برای عملکرد صحیح، نیازمند روانکاری دوره‌ای هستند. این پمپ‌ها معمولاً در خانه‌های قدیمی، چاه‌های سنتی یا سیستم‌های آبرسانی قدیمی‌تر استفاده می‌شوند و در صورت بی‌توجهی به سرویس، دچار اصطکاک و خرابی سریع بلبرینگ‌ها می‌شوند. در ادامه، به‌طور دقیق توضیح می‌دهیم که کدام پمپ‌ها به روغن یا گریس نیاز دارند و نحوه انجام صحیح آن چگونه است:

1. پمپ‌های سطحی با بلبرینگ باز

این پمپ‌ها دارای بلبرینگ‌های بدون آب‌بندی هستند و برای کاهش اصطکاک و جلوگیری از سایش محور، باید هر ۳ تا ۶ ماه یک‌بار روانکاری شوند. محل روغن‌کاری یا گریس‌کاری در این پمپ‌ها روی یاتاقان‌های باز در دو طرف محور پمپ قرار دارد و معمولاً با علامت Grease Nipple یا Oil Fill مشخص شده است. برای سرویس کافی است مقدار مشخصی گریس نرم یا روغن سبک به بلبرینگ وارد شود و از پر کردن بیش از حد خودداری گردد تا فشار اضافی ایجاد نشود.

2. پمپ‌های سانتریفیوژ صنعتی و نیمه‌خانگی

این مدل‌ها معمولاً در برج‌ها، موتورخانه‌ها و ساختمان‌های مرتفع استفاده می‌شوند و دارای محفظه روغن یا Oil Chamber هستند که هر ۶ تا ۱۲ ماه یک‌بار نیازمند روغن‌کاری می‌باشد تا محور پمپ روان و خنک باقی بماند. محل انجام روغن‌کاری در این پمپ‌ها در محفظه روغن قرار دارد و پیچ مخصوص پر کردن روغن روی بدنه یا درپوش بلبرینگ تعبیه شده است. برای سرویس، روغن مناسب با ویسکوزیته تعیین‌شده توسط کارخانه تا سطح مشخص شده ریخته می‌شود و سپس پیچ بسته می‌شود تا از نشت روغن جلوگیری گردد.

3. پمپ‌های پر شونده از روغن (Oil-Filled Motors)

این پمپ‌ها معمولاً در پمپ‌های شناور و چاه عمیق استفاده می‌شوند و روغن داخل موتور علاوه بر روانکاری، وظیفه خنک‌کاری و محافظت از سیم‌پیچ را نیز بر عهده دارد. در این مدل‌ها، سطح روغن با یک شاخص شیشه‌ای یا نشانگر داخلی مشخص شده است و باید هر ۶ ماه یک‌بار بررسی شود. در صورت کاهش سطح روغن یا کدر شدن آن، روغن باید تعویض شود تا عملکرد موتور و محور پمپ بهینه باقی بماند.

بیشتر بخوانید: راهنما جامع خرید پمپ چاه عمیق

4. مدل‌های قدیمی با بلبرینگ بوشی (Sleeve Bearing Pumps)

این پمپ‌های قدیمی به جای بلبرینگ ساچمه‌ای از بوش‌های برنزی یا گرافیتی استفاده می‌کنند و برای کاهش اصطکاک و جلوگیری از سایش محور باید هر ۳ تا ۶ ماه یک‌بار روانکاری شوند. محل روغن‌کاری در این پمپ‌ها در محفظه‌های بوش تعبیه شده در دو طرف محور است که معمولاً با علامت Oil Fill یا Grease Point مشخص شده است. برای سرویس، روغن سبک یا گریس نسوز پایه لیتیم را به‌صورت یکنواخت وارد محفظه بوش کنید تا تمام سطح تماس محور با بوش روان شود و از پر کردن بیش از حد جلوگیری شود تا احتمال نشت و آسیب به سایر بخش‌های پمپ کاهش یابد.

نحوه روغن کاری پمپ آب در برج‌ها و مجتمع‌های بزرگ

در سیستم‌های آبرسانی برج‌ها و مجتمع‌های بزرگ از پمپ‌های افقی کوپل مستقیم، عمودی چندمرحله‌ای یا بوسترپمپ‌های فشار قوی استفاده می‌شود. این پمپ‌ها برخلاف پمپ‌های خانگی، معمولاً دارای یاتاقان‌های باز هستند و برای عملکرد صحیح نیاز به روغن کاری پمپ آب خانگی یا گریس‌کاری صنعتی دارند. استفاده ازروغن کاری پمپ آب خانگی معمولاً در این مدل‌ها کاربرد ندارد و باید از گریس صنعتی پایه لیتیم یا روغن مخصوص یاتاقان‌ها استفاده شود.

قبل از شروع عملیات روانکاری، رعایت نکات ایمنی بسیار مهم است. ابتدا باید پمپ خاموش شود و برق آن قطع گردد تا خطرات احتمالی برطرف شود. سپس سطح روغن یا گریس در یاتاقان‌ها بررسی می‌شود و در صورت نیاز مقدار مشخصی روان‌کننده اضافه می‌گردد. نکات مهم در فرآیند روغن‌کاری یا گریس‌کاری پمپ‌های بزرگ عبارتند از:

• سطح روان‌کننده را در محفظه‌های مشخص شده بررسی کنید و از اضافه کردن بیش از حد جلوگیری نمایید.
• از نفوذ آب، رطوبت یا گرد و غبار به داخل یاتاقان‌ها جلوگیری کنید تا عمر مفید پمپ افزایش یابد.
• استفاده از روغن یا گریس مناسب با مشخصات فنی کارخانه تولیدکننده ضروری است.
• این سرویس‌ها معمولاً توسط کارشناسان تاسیسات برج‌ها انجام می‌شود و به کاربران خانگی توصیه نمی‌گردد، زیرا نیاز به تجربه و دقت فنی بالایی دارد.

با رعایت این نکات، پمپ‌های صنعتی و برج‌ها عملکرد بهینه خواهند داشت و از اصطکاک، صدای غیرطبیعی و خرابی زودرس جلوگیری می‌شود. این موضوع نقش مهمی در افزایش طول عمر تجهیزات و کاهش هزینه‌های نگهداری دارد.

جمع‌بندی

اکثر پمپ‌های خانگی مدرن نیازی به روغن کاری پمپ آب خانگی ندارند، زیرا بلبرینگ‌های بسته و گریس دائمی دارند. با این حال، پمپ‌های قدیمی‌تر یا نیمه‌صنعتی با بلبرینگ باز باید به‌صورت دوره‌ای روانکاری شوند تا عملکرد روان و طول عمر مناسبی داشته باشند.

نکات مهم برای حفظ کارایی پمپ‌ها:

• بررسی دوره‌ای یاتاقان‌ها و بوش‌ها برای تشخیص نیاز به روغن‌کاری یا گریس‌کاری.
• استفاده از روغن یا گریس مناسب و پرهیز از روان‌کننده نامناسب.
• رعایت زمان‌بندی سرویس و کنترل سطح روغن یا گریس در محل‌های مشخص شده.
• در پمپ‌های بزرگ و صنعتی، سرویس توسط کارشناسان انجام شود.

رعایت این نکات باعث عملکرد بهینه پمپ، کاهش صدا و اصطکاک و افزایش طول عمر تجهیزات آبرسانی می‌شود.

شما می‌توانید در صورت نیاز به راهنمایی در زمینه پمپ‌های آب خانگی با مشاورین ما تماس بگیرید. کالا صنعتی سعید با سال‌ها تجربه در عرضه تجهیزات صنعتی و خانگی، هدف خود را فراهم کردن دسترسی آسان شما به محصولات با کیفیت و قیمت مناسب قرار داده است. ما تلاش می‌کنیم تا با ارائه مشاوره تخصصی و محصولات استاندارد، خرید تجهیزات صنعتی و انواع پمپ و الکتروپمپ‌ها برای شما اقتصادی، مطمئن و کاربردی باشد.